De wetenschappelijke methode van A.A. van Ruler
Redactie Theologie.nl
De wetenschappelijke methode van A.A. van Ruler
Sinds enkele jaren wordt het Verzameld Werk van Van Ruler uitgegeven. Prof. dr. A.A. van Ruler was een belangrijk theoloog uit de 20e eeuw. Geheel onomstreden was hij niet. Ook nu zijn werk weer heruitgegeven wordt, blijft de kritiek niet uit. Een van de voornaamste kritiekpunten is, dat Van Ruler geen systematiek heeft. Discussies op congressen lopen vaak stuk op dit punt. Naar mijn idee laat deze kritiek op Van Ruler een gebrek aan kennis van de tijd en context van Van Ruler zien. Wanneer men de leermeesters van Van Ruler in ogenschouw neemt, wordt zijn theologische methode duidelijker.
Van Ruler als fenomenoloog leerling van G. van der Leeuw
Van Ruler studeerde in Groningen. Een van de toenmalige hoogleraren was G. van der Leeuw. Deze theoloog, die na de oorlog korte tijd minister was, is internationaal bekend geworden vanwege zijn godsdientwetenschappelijk werk. Van der Leeuw hanteerde daarbij de fenomenologische methode. Dat hield in, dat de onderzoeker de verschijnselen van een godsdienst zoveel mogelijk bestudeerde.
Wanneer men veronderstelt, dat Van Ruler de fenomenologische methode hanteerde, krijgt men meer begrip voor zijn werk. Hij bestudeerde de dogmatiek niet vanuit een systematisch geheel, maar bekeek de afzonderlijke loci en godsdienstige verschijnselen. Deze verschijnselen en onderdelen (of het nu om de preek, de eredienst gaat, om de ouderling, om het leerstuk van de uitverkiezing) bekeek hij met deze fenomenologische methode. Vandaar dat Van Ruler in elk artikel een bepaald thema vanuit verschillende gezichtspunten bekeek. Bij deze methode worden de grote verbanden even geparkeerd. De fenomenologische methode wordt overvraagd wanneer men naar de grotere verbanden kijkt. Deze methode is geschikt voor detailonderzoek. Iets wat Van Ruler zeer goed kon. Tegelijkertijd denk ik dat Van Ruler wel degelijk in staat was tot een systematisch geheel.
Van Ruler als irrationalist leerling van Th. L. Haitjema
Dat Van Ruler op grote lijnen soms inconsistent lijkt, is niet zo gek als het lijkt. Zijn andere leermeester Th. L. Haitjema was namelijk tegenstander van een coherente theologie. De mens is niet in staat om de veelzijdigheid van de openbaring in een coherent systeem te vangen. Haitjema publiceerde geregeld over het irrationalisme, dat hij aanhing. In zijn inaugurele rede De norm van de waarheid (1926) krijgt het irrationalisme een plaats. Haitjema zette daarin uiteen, dat alleen de paradox in staat was om de geloofswaarheid onder woorden te brengen.
De irrationalistische methode is afkomstig van de filosoof Vaihinger en de theoloog Rudolf Otto. De boeken van de filosoof Vaihinger waren na de Eerste Wereldoorlog enorm populair. Vaihinger verkondigde de filosofie van het alsof aan. Haitjema vertaalde deze filosofie theologisch als de theologie van het nochtans.
Deze irrationalistische zienswijze wordt zeer fel bestreden door Klaas Schilder. Zijn kritiek is, dat Haitjema het irrationalisme uiteindelijk terugvoert op het wezen van God. De consequentie van Haitjema zou dan zijn, dat God in wezen paradoxaal is.
Haitjema had veel vertrouwen in zijn leerling Van Ruler. Zoveel zelfs, dat hij Van Ruler een repliek liet schrijven op Schilder.
Het zou zinvol zijn om Van Ruler te bestuderen door rekening te houden met zijn fenomenologische en irrationele methode. Op die manier wordt Van Ruler meer recht gedaan.
Matthijs Schuurman
Predikant van de Hervormde Gemeenten Ilpendam en Watergang (N.-H.)
De wetenschappelijke methode van A.A. van Ruler
De wetenschappelijke methode van A.A. van Ruler Sinds enkele jaren wordt het Verzameld Werk van Van Ruler uitgegeven. Prof. dr. A.A. van Ruler was een belangrijk theoloog uit de 20e eeuw. Geheel onomstreden was hij niet. Ook nu zijn werk weer heruitgegeven wordt, blijft de kritiek niet uit. Een van de voornaamste kritiekpunten is, dat […]
